---

Over Fez

Fez, ook wel geschreven als Fès, is met haar bijna twee miljoen zielen de op één na grootste stad van Marokko. De stad ligt in het noorden van dit Noord-Afrikaanse land, ingeklemd tussen het Rifgebergte aan de noordkant en de Atlas aan de zuidkant van de stad. Zoals de meeste steden in Marokko heeft Fez een nieuw deel (de Ville Nouvelle, het moderne maar ietwat saaie centrum) en een oud deel (de medina). Hoewel: Fez heeft niet één, maar twee medina’s: Fez-al-Bali (Oud-Fez) en Fez-al-Jdid (Nieuw-Fez). Oud en nieuw zijn in het geval van Fez echter maar relatieve begrippen: Fez-al-Bali stamt uit de achtste eeuw, maar Fes-al-Jdid is ook nog altijd zo’n 800 jaar oud!

Fez werd gesticht in het jaar 789 en gedurende de eeuwen die volgden, groeide de stad langzaamaan uit tot één van de grootste en meest toonaangevende steden in de islamitische wereld. Zeker na de verdrijving van de Moren uit Spanje groeide Fez enorm, wat nog steeds te zien is aan de vele prachtige moskeeën die in de loop van de middeleeuwen door hen zijn gebouwd. Gedurende een groot deel van de tijd sinds de stichting van de stad tot de komst van de Fransen in 1912 was Fez de hoofdstad van Marokko, al hebben ook Marrakech en Meknes deze titel van tijd tot tijd mogen dragen. Na de komst van de Fransen verhuisde de hoofdstad officieel naar Rabat (de stad die ook nu nog de hoofdstad van Marokko is), maar nog steeds geldt Fez als de culturele, culinaire en religieuze hoofdstad van het land.

Hoewel je misschien nog nooit over Fez hebt gehoord – Marrakech is veel bekender – is Fez niet zomaar een stad. Zo is Fez-al-Bali één van de grootste intacte middeleeuwse binnensteden ter wereld en hierin staat volgens velen zelfs de oudste universiteit ter wereld: de in 859 gestichtte Qarawiyyin-universiteit. Fez-al-Bali is een waar doolhof met maarliefst 9500 straatjes, steegjes en gangen, waarvan het overgrote deel doodlopend is. Groot voordeel is dat Fez-al-Bali door dit duizelingwekkende aantal steegjes ook (noodgedwongen) één van de grootste autovrije gebieden ter wereld is. Tegelijkertijd zorgt dit ervoor dat je hier dus gegarandeerd gaat verdwalen – maar dat is nu juist één van de redenen waarom Fez zo de moeite is!

Wat is er te doen en te zien in Fez?

Zoals je hierboven al door de regels heen hebt kunnen lezen, is Fez naar mijn mening een ontzettend gave stad. Wat wil je ook, met een ligging tussen bergketens, een enorm grote intacte historische binnenstad en een dosis avontuur. Fez is ondanks dat echter een stad die meer draait om beleven dan om zien – hoewel er zeker een aantal must-sees is. Ik deel graag vijf dingen om op je to-do-list te zetten voor wanneer je deze Marokkaanse stad bezoekt:

#1: Speur naar de prachtigste mozaïeken op moskeeën en fonteinen

In zo’n oude stad als Fez vind je uiteraard heel veel oude gebouwen. Veel van deze gebouwen zijn prachtig versierd. Maar omdat het in de islam verboden is om mensen of dieren af te beelden, moesten de kunstenaars hier op een andere manier hun creativiteit kwijt. Dat deden ze door de meest kleurrijke mozaïeken te maken. Op vloeren, op muren, ja zelfs de daken van veel gebouwen zijn van binnen van de prachtigste geometrische patronen in kleine steentjes voorzien. De mooiste mozaïeken zijn te vinden in moskeeën en madrasa’s (koranscholen), maar hiervan mag je de meeste helaas niet bezoeken wanneer je geen moslim bent. Fonteinen en riads (huizen van rijke Marokkanen die vaak tot hotel zijn omgebouwd) zijn daarom een mooi alternatief.

Bijzonder mooi zijn de mozaïeken in de madrasa van Bou Inania (deze is wél te bezoeken), de Qarawiyyin-moskee annex universiteit en de Cherratine-madrasa. De laatste twee zijn helaas niet toegankelijk voor niet-moslims, maar je kunt vaak wel de binnenplaats bekijken vanuit de toegangsdeuren en dat is al enorm de moeite waard.

#2: Bewonder de kleurrijke – en stinkende – leerlooierijen

Wanneer je in het hart van de medina aankomt (neem wanneer je hier doelgericht heen wilt de taxi naar Place R’cif), laat je neus blijken dat je er vlakbij bent: de beroemde leerlooierijen van Fez. In tientallen kleurrijke baden worden hier op exact dezelfde wijze als men dat al eeuwenlang doet, dierenhuiden omgetoverd tot schoenen, riemen, portemonnees, tassen en nog véél meer spullen. Het is een boeiend en zeer fotogeniek schouwspel, maar het bosje munt dat de zeer opdringerige verkopers je aanbieden als je wilt komen kijken is geen overbodige luxe als het erg warm is. De baden zijn gevuld met een mengsel van koeienpis, duivenpoep en kleurstoffen, en daarin werken de mannen die je ziet dag in, dag uit!

Je bent genoodzaakt om één van de leerwinkels in de straat naast de leerlooierijen binnen te gaan wanneer je het tafereel gaat aanschouwen en de verkopers zullen alles doen wat ze kunnen om je voor een veel te hoge prijs één van hun producten te laten kopen. Je hoeft echter niet iets te kopen, al verwachten ze dan wel dat je een royale fooi geeft voor het bezoeken van het dakterras (denk aan 20-30 dirham per persoon). Je wilt dit echter niet missen wanneer je in Fez bent. Kun je het toch niet vinden? Vraag (bij een winkeltje – zie onder) naar de ’tanneries’ en je zult er komen.

#3: Ga shoppen in de souqs

Het mooiste van Fez-Al-Bali is misschien wel dat dit eeuwenoude stadsdeel nog steeds zo enorm levendig is. Op alle dagen behalve vrijdag is de medina voor een groot deel in feite één grote markt (of souq, op z’n Arabisch). Je kunt hier werkelijk alles kopen, van cliché souvenirs, groente en kruiden tot levende kippen, kamelenkoppen en oud ijzer. Maar zelfs al koop je helemaal niets, dan nog is dwalen over de markt een must. De levendige straatjes zijn namelijk een aanslag op al je zintuigen: iedere straathoek die je omgaat ruikt weer anders en overal zie je weer andere producten.

Pas wel op tijdens het shoppen. Want hoewel er geen auto’s kunnen komen in Fez-Al-Bali, moeten de honderden winkeltjes uiteraard wel worden bevoorraad. Dat gebeurt met scooters, maar ook met zwaarbeladen ezels en handkarren. Deze scooters, ezels en mannen gaan écht niet voor je aan de kant, dus zorg dat je een plekje hebt om aan de kant te springen.

’s Avonds laat is de medina van Fez het tegenovergestelde van overdag: uitgestorven. Het leven in Fez wordt na pak ‘m beet tien uur ’s avonds behoorlijk rustig en in de vele onverlichte en doodlopende straatjes kan het dan al snel spookachtig gaan aanvoelen. De stad is ’s avonds laat ook niet op z’n veiligst, en zeker wanneer je verzeild raakt in nauwe steegjes zijn de weinige mensen die je tegenkomt ook niet allemaal op een vriendelijk gesprekje uit. Zorg dus dat je niet doelloos rondzwerft in de late avond of nacht!

#4: Bekijk het mierennest van bovenaf

De hectische en benauwde medina kan na een tijdje behoorlijk beklemmend gaan aanvoelen. Wanneer je dat begint te merken, kun je je natuurlijk even terugtrekken in je hotel. Maar het is ook een goed idee om even de medina uit te gaan en er eens van bovenaf naar te kijken. Er zijn twee burchten die op de heuvels rondom de medina staan, één aan de noordkant en één aan de zuidkant. Vanaf deze burchten, waar je met een taxi heen kunt gaan of wanneer je wel van een wandelingetje houdt ook prima kunt lopen, heb je een fantastisch uitzicht op de medina. Pas dan zie je hoe dichtbebouwd Fez eigenlijk is!

Wellicht een overbodige toevoeging, maar het bewonderen van de medina van bovenaf is overigens ook zeker de moeite wanneer je de drukte wel prima kunt handelen, Een taxi naar de Borj Nord of de Borj Sud kost je hooguit 20 tot 30 dirham vanaf de rand van de medina of vanaf Place R’cif.

#5: Laat je doelloos verdwalen!

Voor de reiseigenwijzen onder ons ligt de echte charme van Fez echter bij iets heel anders: doelloos ronddwalen door de duizenden steegjes en maar zien wat je tegenkomt. Veel toeristen kiezen voor een gids en in sommige hotels zullen ze je zeggen dat je zelfs niet zónder een gids de stad in kunt. Laat je niet gekmaken en wees vooral reiseigenwijs – volg je gevoel en je komt op de meest verrassende plekjes uit!

Je zult onvermijdelijk straatjongens tegenkomen die zeggen dat het straatje waar je inloopt ‘closed’ is en dat ze je wel de juiste weg willen opsturen voor een paar dirham. Soms hebben ze gelijk, maar vaak ook niet. Negeer ze of knik vriendelijk ‘Non, merci (of beter nog – Laa, shoukraan‘) en ga vrolijk door. Op deze manier heb ik authentieke koffietentjes, bijzondere fonteinen en restaurants met mooie uitzichten over de medina gevonden. Raak je écht verdwaald? Vraag naar de dichtstbijzijnde poort en laat je vanaf daar met een taxi naar je hotel of een centraal punt terugbrengen. Gegarandeerd dat je je met gemak een dagdeel vermaakt op deze manier

Het is handig om te weten dat de medina als het ware een kom is: de randen liggen hoger dan het centrum. Wil je er dieper in, ga dan naar beneden – hier liggen de oudste attracties en de nauwste steegjes. Wil je er juist uit, volg dan een pad omhoog. Zo kom je vroeg of laat bij een poort terecht.

---

Praktische tips voor je bezoek aan Fez

Lees ook: Reisroute: met de trein langs de Koningssteden van Marokko

Wil je Fez bezoeken? Je hebt ongeveer twee volle dagen nodig om de stad echt te kunnen beleven. Minder kan, maar dan zul je keuzes moeten maken en heb je behoorlijk volle dagen. Je kunt de stad gemakkelijk opnemen in een langere trip door Marokko, maar Fez is ook heel geschikt als losse stedentrip vanuit Nederland. Met Ryanair vlieg je er voor een paar tientjes enkele reis in 3,5 uur vanaf Eindhoven heen!

Hoe kom je in Fez?

Wanneer je Fez vanuit elders in Marokko bezoekt, heb je daarvoor meerdere opties:

Hoe verplaats je je in Fez?

Binnen Fez ben je eigenlijk volledig aangewezen op de benenwagen. Zeker in de medina. Mocht je van en naar de Ville Nouvelle, het treinstation of het vliegveld willen reizen dan ben je aangewezen op de taxi. Ook naar Borj Nord of Borj Sud raad ik je aan een taxi te nemen.

Overnachten, eten en drinken

Er zijn talloze overnachtingsmogelijkheden in Fez, in iedere prijsklasse. De meeste daarvan zijn tot accommodaties omgebouwde oude huizen. De minder luxueuze varianten daarvan heten vaak ‘dar’ en de meer luxueuze hotels in de medina heten vaak ‘riad’. Veel van deze hotels en hostels hebben een vrij beperkt aantal kamers. Tijdens de twee keer dat ik Fez heb bezocht heb ik in twee totaal verschillende accommodaties geslapen, maar wel waren ze beide erg goed en bovendien werden beide accommodaties gerund door uiterst vriendelijke en gastvrije hosts:

• Funky Fes Hostel (aan een zijstraatje van de Ras Jnan, markeer de locatie in Maps.me). Dit is een op backpackers gericht hostel aan de zuidelijke rand van de medina. Vanaf Place R’cif loop je er als je niet verdwaalt in een dikke vijf minuten naartoe. Erg sfeervol en heeft een goed ontbijt, maar wanneer je in de winter komt kan het er erg koud zijn omdat er geen verwarming is.
• Riad Al Makan (aan een zijstraatje van de Rue El Douh, markeer de locatie in Maps.me). Fijne middenklasse riad aan de westelijke rand van de medina, op zo’n 5 minuten lopen van de Bab Boujloud. Zeer gastvrije ontvangst en heel mooi ingericht. Vanaf het dak heb je bovendien uitzicht op de medina!

Qua plekken om te eten heeft Fez jammerlijk weinig keuze. Rondom Bab Boujloud – de grote blauwe poort – zitten wel wat op toeristen gerichte restaurantjes, maar de meeste daarvan zijn niet bijzonder goed. Een hele fijne uitzondering zit een klein stukje verderop aan Talaa Kebira, de belangrijkste straat van de medina.

• Café Clock (volg de bordjes wanneer je door de overdekte souq vanaf de Bab Boujloud de linkerstraat aanhoud (Talaa Kebira)). Dit zeer gezellige en vaak drukbezochte restaurant / café serveert heerlijk eten dat vaak een combinatie is van Marokkaanse en Europese invloeden. Er is ook vaak live muziek. Er komen hier veel toeristen, maar het is oprecht een leuke tent. Tijdens mijn tweede bezoek heb ik hier twee keer gegeten.

Voor wat drinken en een snelle snack overdag is er meer dan genoeg keuze aan straatstalletjes en theehuizen. Maar ’s avonds nog buiten het hotel/hostel wat drinken is lastig, zeker wanneer je zin hebt in alcohol. Dit wordt bijna nergens verkocht in Fez.

Help! Hoe moet ik omgaan met al te opdringerige Marokkanen?

Van de Marokkanen die je in de medina tegenkomt is het grootste deel heel aardig. Helaas zijn er ook net iets teveel mensen die je als wandelende portemonnee beschouwen. Zij doen er vaak alles aan om daar een beetje uit te halen en daarvoor hebben ze geraffineerde trucjes. Hieronder een aantal tips om de soms heel vervelende Marokkanen te slim af te zijn.

• Verkopers in winkels zullen voor de minste of geringste interesse die je laat blijken in hun koopwaar je meteen aan zich willen binden. Als er ergens geen prijskaartje opstaat kun je er donder opzeggen dat het eerste bedrag dat de verkoper is zeker twee tot zelfs tien keer hoger is dan de werkelijke prijs. Ding dus heel scherp af en ga niet teveel mee met de verkoper! Wees extra op je hoede bij leerwinkels bij de looierijen.
• Veel mensen op straat maken er dankbaar misbruik van dat hun stad zo’n doolhof is. De meest oprechte mensen zullen je voor een kleine vergoeding (5-10 Dh) weer de goede weg op helpen, maar een groot deel vraagt veel hogere bedragen en stuurt je dan ook nog eens finaal de verkeerde kant op. Er gaan zelfs verhalen de ronde dat mensen doelbewust naar een afgelegen plekje zijn geleid en vervolgens beroofd zijn. Speel het dus op safe en negeer deze jongens! Maak in plaats daarvan (discreet!) gebruik van de offline navigatie-app Maps.me. Al te opzichtig met een kaart of telefoon in de weer zijn laat ze op je af komen, maar vaak is een vriendelijk ‘Non, merci’ of ‘Laa, shoukraan’ voldoende om ze van je af te houden.
• Wil je toch aan iemand de weg vragen, doe dat dan bij een winkel of straatstal. Een winkelier gaat niet zomaar weg bij z’n koopwaar en is daarom vaak betrouwbaarder en zal je in ieder geval niet beroven.

Ben jij wel eens in Fez geweest? Of wil je er na het lezen van deze post graag eens heen? Heb je meer tips voor deze boeiende stad? Of wil je iets anders kwijt over Fez? Laat het hieronder weten in een reactie!